Едейская сельская библиотека - филиал №1

Гагарин Юрий Алексеевич — Аан дойду бастакы космонава. 1961 сыллаахха муус устар 12 күнүгэр Байконур космодромтан «Восток» хараабылынан ыраах космоска тахсан Сири 108 мүнүүтэ иһигэр эргийбитэ уонна тыыннаах төннөн кэлбитэ.

Олоҕо

Юрий Алексеевич Гагарин 1934 сыл кулун тутар 9 күнүгэр Гжатскай район (билигин Смоленск уобалаһын Гагаринскай района) Клушино дэриэбинэтигэр төрөөбүтэ. Аҕата бааһынай, онтон ийэтэ үүт колхоз ферматын сэбиэдиссэйинэн үлэлииллэр эбит.

Оҕо сааһа Клушино дэриэбинэтигэр ааспыт. 1945 сыл ыам ыйын 24 күнүгэр Гагариннар дьиэ кэргэннэрэ Гжатскайга көспүттэр. 1949 сыл ыам ыйыгар Гжатскай орто оскуолатын алта кылааһын бүтэрбит, ол кэнниттэн 10№ Люберецкай ремесленнай училищаҕа киирбит. Ону кытары киэһээҥҥи оскуолаҕа киирбит, 1951 сыллахха сэттис кылааһы бүтэрбит, онтон уһулуччулаахтык училищаны формовщик-литейщик специальноһын бүтэрбит.

1951 сыл атырдьах ыйыгар Саратов индустриальнай техникумыгар киирбит, уонна 1954 сыл алтынньы 25 күнүгэр Саратов аэроклубугар бастакытын кэлбит. 1955 сыллаахха үөрэҕин ситиһиилээхтик бүтэрбит, уонна бастакытын Як-18 самолеты ыыппыт. Барыта аэрокулуупка Юрий Гагарин 196-та самолеты ыыппыт, уонна уопсайа 42 чаас 23 мүнүүтэ көппүт.

1955 сыл алтынньы 27 күнүгэр Сэбиэскэй армияҕа ыҥырыллыбыт, уонна Оренбург куоракка Ворошилов аатын сүгэр военно-авиационнай училищаҕа ыытыллыбыт. Ол бириэмэҕэ биллэр летчик-испытательга Акбулатовка үөрэммит. Араас ыараханнары көрсөн да баран син биир уһулуччулаахтык училищены бүтэрэн Мурманск куорат аттыгар баар 169 истребительнай авиационнай полкаҕа 2 сыл устата сулууспалаабыт.

1961 сыл муус устар 12 күнүгэр «Байконур» космодромтан Гагарин пилоттаах Восток космическай хараабыл стартан барбыт. Ол айанын иһин кинини Советскай Союз Геройун аатын уоннна майор воинскай сыбаанньатын биэрбиттэр, уонна 1962 сыл муус устар ыйын 12 күнүттэн Гагарин көппүт күнүн Аан дойду космонавтика күнүнэн биллэрбиттэр.

Кэрэхсэбиллээх чахчылар. Юрий Гагарин уонна Саха сирэ

Юрий Гагарин саҥатын космостан бастакынан истибит саха радиhа. 1961 с. Ю.А. Гагарин “Восток” космическай хараабылынан халлаан куйаарыгар көтөрүгэр, космостан сигналларын Ньурбаттан төрүттээх Александр Григорьевич Тимофеев тута олорбута. Ону туоһулуур сурук үлэтин киниискэтигэр баар – “За успешное обслуживание первого в мире полета советского человека на корабле спутника “Восток”, объявлена благодарность и денежняя премия”. Онтон 1965 с. Александр Григорьевич “ССРС Бочуоттаах радиһа” үрдүк ааты ылбыта.

Гагарин ийэтэ Анна Тимофеевнаҕа аналлаах пааматынньык 2001 сыллаахха Смоленскай уобалас Гагарин куоратыгар аһыллыбыта. Бу өйдөбүнньүгү туруоруу идиэйэтин этээччи, оҥорорго көҕүлээччи – СӨ бастакы Бэрэсидьиэнэ М.Е. Николаев. Скульптура ааптара — саха худуоһунньуга, Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Эдуард Пахомов.

Саха Сиригэр Космонавтика уонна авиация мусуойа Уус Алдан Дүпсүнүгэр баар. Авиатехническай училищены бүтэрбит, кэлин география учуутала буолбут Иван Данилович Жирков тэрийбитэ. 1974 сыллаахха таҥара дьиэтин иһигэр аһыллыбыта. 1999 сылтан бу түмэл АМКОС (Ассоциации музеев космонавтики России) чилиэнэ. Билигин мусуой 25 салаалаах, 7 000 кэриҥэ экспонаттаах.

Юрий Гагарин космоска көппүтэ 55 сылыгар «Гагарин планетата» диэн норуот оҥоһугун Бүтүн Арассыыйатааҕы быыстапкатыгар саха маастардара кыбытык тигиинэн арт-бырайыак оҥорбуттара. Бу сиэдэрэй үлэлэрин Германия Эрфурт куоратыгар улахан быыстапкаҕа көрдөрбүттэрэ. Ол иннинэ 2011 с. Анна Зверева эмиэ кыттан турар.