Едейская сельская библиотека - филиал №1

Улуу Кыайыыны уһансыбыт буойуттар, тыыл үлэһиттэрин кылааттара умнуллуо суоҕа.

Төһөлөөх сыранан, көлөһүнүнэн, өлүүнэн-сүтүгүнэн кэлбит күнүй? Биһиги көлүөнэ дьон бу күнү олус сыаналыыбыт, умнубаппыт, киэн туттабыт.

 Сэрии кэмигэр Үөдэйдэр күүрээннээх үлэҕэ.  

   1941 с. бэс ыйын 22 күнүгэр фашистскай Германия  сэриинэн саба түспүтэ. Норуот бүттүүн хааннаах, өһүөннээх өстөөҕү утары  туруммута.  Туруу эр дьон Ийэ дойдуларын көмүскүү уоттаах сэриигэ ыҥырыллыбыттара. Холкуостарга барыта дьахтар, оҕо, кырдьаҕас хаалбыта. Кинилэр эр дьон үлэтин  толорорго күһэллибиттэрэ. Тыылга хаалбыт дьахталлар эр киһини солбуйан от-мас тиэйэн, сайынын оттоон, хотон тутан, муҥхалаан, тоҥон-хатан сэрии кыайарын туһугар туруммуттара. «Барыта фронт  туһугар, кыайыы туһугар» диэн санаанан салайтаран сэриигэ барбыт эр дьону суохтаппат гына үлэлээбиттэрэ.

   Сэрии кэмигэр дьахталлар салайар үлэҕэ таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ: маҥнайгы сэбиэт  бэрэссэдээтэлинэн Яковлева Мария Дмитриевна, сэбиэт сэкирэтээринэн Саввина Харитина Иннокентьевна, «Пушкин» холкуос солбуйааччы бэрэссэдээтэлинэн  Алексеева Матрена Ивановна, «Сталин» холкуос бэрэссэдээтэлинэн Обутова Ксения Ивановна,  «Пушкин» холкуос суотчутунан Лиханова Александра Ивановна, «Буденнай» холкуоска пиэрмэ сэбиэдиссэйинэн Ядреева Пелагея Евтропьевна, хонуу биригэдьииринэн Цыпандина Татьяна Кирсановна, зоотехнигынан  Рюкина Анна Сергеевна, комсомольскай тэрилтэ сэкирэтээринэн Колмогорова Варавара Михайловна.

  Сэрии бастакы ыйдарыттан оборона Наркомун ыҥырыытын толорон I Үөдэй нэһилиэгин «Буденнай» уонна «Сталин» холкуостара 1941 с. от ыйын 17 күнүгэр үүккэ сыллааҕы былааны  80%, И.Н. Ядреев бэрэссэдээтэллээх «Буденнай» холкуос ынах сүөһү ахсаанын 17,4%, сылгыны 11% аһаран, 85 ынахтан 75 ньирэйи, 80 биэттэн 65 кулуну тыыннаахтыы иитэн партия райкомун, райсовет исполкомун көһө сылдьар Кыһыл Знамятын ылбыттара.

Үөдэй нэһилиэгин колхозтарыгар барыта оҕо, кырдьаҕас, дьахтар хаалан сэриигэ барбыт дьоннорун суохтаппат гына үлэлээбиттэрэ. Ол курдук, эр дьонтон итэҕэһэ суох дьахталлар Тихонова Александра Кузьминична, Николаева Анна Алексеевна, Саха АССР Верховнай депутата Ядреева Анна Васильевна, аан бастакы коммунистическай Үлэ ударнига буолбут Ядреева Варвара Николаевна, Кычкина Екатерина Кирилловна, Ядреева Анна Михайловна, Азарова Ксения Семеновна, Обутова Варвара Васильевна, Яковлева Мария Егоровна, Эверстова Анна Григорьевна, аан маҥнай стахановец ыанньыксыт аатын ылбыт Ядреева Харитина Васильевна, ыанньыксыттар Ядреева Мария Семеновна. Барашкова Матрена о.д.а. олус таһаарыылаахтык барыта фронт туһугар, кыайыы туһугар диэн санаанан салайтарбыттара.

“Сталин” колхозка сэрии сылларыгар председателинэн Обутов Павел Иванович, бухгалтер Обутова Ксения Ивановна, “Буденнай” колхозка Ядреев Иван Николаевич, “Пушкин” колхозка Кычкин Иван Дмитриевич, “Кыһыл сулус” колхозка Ядреев Василий Михайлович дьон-сэргэ ытыктабылын ылан норуоту үлэҕэ, кыайыыга көҕүлээбиттэрэ. Үгүс дьон бу ааттаммыт салайааччыларга уонна оччотооҕу сэбиэт исполкомун председателигэр Ядреев Семен Михайловичка, секретарь Саввина Харитина Иннокентьевнаҕа, сэбиэт председателин солбуйбут Ядреева Александра Ивановнаҕа, ааҕар балаҕан сэбиэдиссэйигэр Дьяконова Пелагея Михайловнаҕа, комсомольскай тэрилтэ секретарыгар Колмогорова Варвара Михайловнаҕа истиҥ иһирэх тылларын этэллэр, кинилэр сырдык кэриэстэригэр сүгүрүйэллэр.

Ол сэрии кэминээҕи ыарахан үлэ-хамнас туһунан коммунист, үлэ ударнига, “Сэрии сылларыгар бэриниилээх үлэтин иһин”, “Кыайыы 30 сыла” мэтээллэринэн наҕараадаламмыт Зырянова Мария Ивановна маннык кэпсиир: “Үлэһит илии тиийбэт этэ. Сайынын окко, кыһынын Дягилева Анисиялыын Бөрөһүнэйтэн иккиэн үстүү көлөнөн от тиэйэрбит. Биир кыһын Саадахтаахтан оскуолаҕа саһаан мас тиэйэн кыстаабытым. Уһун күҥҥэ иккитэ, күн кылгаһыгар биирдэ кырынарым. Ити курдук үлэлээн Кыайыы күнүн көрсүбүппүт.”

Сэриигэ барбатах,  дойдуларыгар хаалбыт эр дьон кыайыы туһугар үгүс сыраларын биэрбиттэрэ: Зырянов Егор Гаврильевич 1942-44 сс. Яковлев Егор Ивановичтыын таһаҕас таһыытыгар, Ядреев Павел Егорович үлэ фронугар,Соловьев Дмитрий Алексеевич Улан-Удэ таһыгар “Гортань” старцияҕа тохтоон Аршан учаастакка үөрэнэ-үөрэнэ мас үлэтигэр, Обутов Николай Ильич “Үрүҥ күөлгэ” балыктааһыҥҥа, Эверстов Иван Константинович, Шестаков Василий,  окко Посельскай Михаил Романович.

Кинилэр бары анаммыт тустаах үлэлэрин үтүө суобастаахтык, дьиҥ күүстээх санааларын ууран туран оччотооҕу кыһалҕаны этэҥҥэ туоратар туһугар үлэлээбиттэр-хамсаабыттара.

«1941-1945 сс. Аҕа дойду сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыттар. 

Сэрии кэминээҕи «Колхоз сирдьитэ» хаһыат кэпсиир.

Кыайыы өйдөбүлэ өлбөөдүйбэт, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ тиэрдиллэр.