Едейская сельская библиотека - филиал №1

Аҕа көлүөнэ Сталинград аннынааҕы кыргыһыыга дьоруойдуу быһыытын үйэтитэн дойдуга олунньу 2-гэр Арассыыйа Бойобуой албан аатын күнэ бэлиэтэнэр.

Өстөөҕү кытта бу кырыктаах хабыр  хапсыһыы 1942 сыл от ыйын 17 күнүттэн 1943 сыл олунньу 2 күнүгэр диэри салҕаммыта.

Сталинград аннынааҕы кыргыһыы Аҕа дойду Улуу сэриитин историятыгар биир ойуччу миэстэни ылар. 1942 сыл от ыйыттан 1943 сыл олунньу 2 күнүгэр диэри салҕанан барбыт икки өттүттэн улахан хаан тохтуулаах сэймэктэһиинэн аан дойду иккис сэриитигэр тосту уларыйыы ситиһиллибитэ, уодаһыннаах өстөөх хотторор аатыгар барбыта.

Фашистскай Германия 1941 сыллаахха Москва аннынааҕы кыргыһыыга хотторон баран,  Сталинград хайысхатынан киирэргэ былааннаммыта.  Өстөөх ол курдук, Сталинград туһаайыытынан балтараа мөлүйүөннээх армияны муспута, бэрт элбэх танка, самолет, самоходнай орудиелар мунньуллубуттара,

Верховнай главнокомандующай И.В. Сталин уонна Ставка былаанынан аан бастаан оборонаны күүскэ оҥостон баран, хардары контрнаступление оҥорорго быһаарыммыттара.

Фроҥҥа балаһыанньа кытаанаҕынан от ыйын 28 күнүгэр 1942 сыллаахха Сталин аатырбыт 227 нүөмэрдээх бирикээһэ тахсыбыта “Ни шагу назад” диэн. Бу кыргыһыыга икки өртүттэн икки мөлүйүөнтэн тахса киһи сэриилэспитэ биллэр.

1942-1943 сылларга Сталинград кырыктаах кыргыһыытыгар сэбиэскэй буойуннар ураты хорсун быһыыны көрдөрөн, 1943 сыл олунньу  2 күнүгэр кыайыыны ситиспиттэрэ.  Бу Аҕа дойду Улуу сэриитин  устуоруйатыгар  быһаарыылаах  суолтаны ылбыт 1 мөлүйүөн  143 тыһыынча киһи тыынын былдьаабыт сэриигэ уон тыһыынчаттан  тахса саха саллааттара кыттыбыттарын туһунан суруллан турар.

Олор истэригэр Сталинградскай кыргыһыыга кыттыбыт  биир дойдулаахтарбыт  Татаринов Семен Семенович (1901-1978), Бочкарев Николай Семенович (1919 – 1977), Сергеев Алексей Дорминдонтович (1900 — 1983), Посельский Гаврил Петрович (1909 – 1947) буолаллар.          

   Татаринов Семен Семенович 1973 сыл ыам ыйын 9 күнүгэр «Ленин суолугар» хаһыакка оҥорбут ахтыытыттан: «Миигин Москва куорат таһыгар Коломна диэн куоракка ыыппыттара. Онно тиийэн 40-с ударнай биригээдэ 11-с артиллерийскай дивизиятыгар киирсэн Сталинградтааҕы кыргыһыыга барбыппыт. Биһиги дивизиябытыгар 12 «Катюша», 720 орудие баара. Кылаабынай командование резервэтэ диэн ааттанан өрүүтүн көһө сылдьар этибит. Өстөөх саамай күүстээх оборонатын алдьатарга, эбэтэр өстөөх ханан кимэн киирэр атаакатын утары охсорго аналлаах этибит».

Кини ити үөhэ этиллибит 11-с кеңү солуур (прорыв) артиллерийскай дивизия састаабыгар сылдьан, Сталинградтан Чехословакия сиригэр тиийэ сэриилэспитэ, С.С. Татаринов артиллерист-саллаат бойобуой суолун барыытыгар 30 куораттары, сүүhүнэн ахсааннаах дэриэбинэлэри босхолоспут, 12 улуу уонна орто өрүстэри сэриилэhэн «туораспыт хорсун буойун.

  Бочкарев Николай Семенович ахтыытыттан: “Сталинградка тиийбиппит. Олус дьулаан быһыы этэ. Куорат умайбыт хара төлөнүнэн оргуйара. Икки өттүттэн хастыы да сүүс самолеттар тиһигин быспакка түүннэри-күннэри бомбалыыллара. Тыһыынчанан минометтар, танкалар ытыалыыллара уо.д.а. сэрии сэптэрин эстэр тыастара барыта холбоһон биир кэм этиң этэригэр майгынныыр буолан баран, өссө оннооҕор ордук тыас быстыбакка ньиргийэрэ. Кыргыс хонуутугар икки ый буолтум да ханна да ол тыас биир да мүнүүтэҕэ намыраан ылбатаҕа. Хата өссө ордук сытайарга дылыта. Дьон өлүүтүн чааһынан киһи айаҕар сатаан батаран кэпсээбэт ынырык быһыытын көрбүтүм. Кэнникинэн өстөөх мөлтөөһүнэ лаппа биллибитэ. Биһиги самолеттарбыт быдан элбэхтик көтөллөрө. Артиллериянан да ытыыга биһиги лаппа баһыйбыппыт.”

Дьэ маннык ыарахан балаһыанньаҕа биһиги  Сахабыт сириттэн сылдьар байыастар туора турбатахтара.  Кинилэр  сырдык ааттарын бүгүн — Сталинград кыайыытын күнүгэр  кэриэстээн ахтан- санаан ааһабыт.