Едейская сельская библиотека - филиал №1

Бэрт кылгастык историяны сэгэтэн аастахха.     

1960 с. икки нэһилиэк Үөдэй уонна I Хомустаах бөдөҥсүйбүт колхозтара совхоз буолбуттара. Совхоз “Нам” совхоһа диэн ааттаммыта. Совхоз тэриллибитин рабочайдар сөбүлээбиттэрэ, үлэ-хамнас барыта саҥалыы тэриллибитэ. Үөдэй нэһилиэгэ совхоз 3-с отделениета буолбута.

1961 сыл ахсынньы 1 күнүнээҕи туругунан Үөдэй отделениетын үрдүнэн ( икки биригээдэҕэ) уопсайа 1786 ынах сүөһү баара, ол иһигэр ыанар ынаҕа 746 төбө. Ити кэмнэргэ үүт ыама 308929,1 лиитрэҕэ тэҥнэспитэ. Оттон 1980 с. тохсунньу 1 күнүгэр Үөдэй отделениетыгар 1767 сүөһү, ол иһигэр ыанар ынаҕа 1069, сылгы 948, онтон биэтэ 403 буолбута.

Совхоз тэриллэрин саҕана Валентина Гаганова бачыымынан ыччаттар сүөһү иитиитигэр, производствоҕа тахсыылара саҕаламмыта. Ол Үөдэйтэн саҕаламмыта. Күһүн 1960 сыллаахха Үөдэй 2 №-дээх биригээдэтигэр түөрт ыанньыксыттаах “Дьаҕанытта” ыччат-комсомольскай фермата тэриллибитэ. Бу фермаҕа комсомолецтар Дмитрий Аргунов, Николай Шестаков, Екатерина Скрыбыкина, Ульяна Пермякова бааллара. Комсомольскай-ыччат фермата тэриллиитин совхоз салалтата улаханнык биһирээбитэ. Совхоз директора Кривошапкин К.И., партком секретара Свинобоев Н.Е. үлэлииргэ бары өттүнэн усулуобуйаны тупсаран, өйөөбүтэ, көмөлөспүтэ. Ол түмүгэр ферма үлэтигэр ыччат эбии кэлэн, тэрээһин өттүнэн   бөҕөргөөбүтэ.

“Дьаҕанытта” ферма үлэһиттэрэ коммунистическай үлэ коллективын аатын Нам оройуонугар аан маҥнайгынан ылар иһин охсуспуттара. Ити аат кинилэргэ 1960 сыллаахха иҥэриллибитэ. Үүт ыамын графигын 141% толороннор ылбыттара. Сыл маҥнайгы кварталыгар хас биирдии ынахтан 170 кг үүтү ыыр сорудахтарын 191 кг толороннор “Нам” совхоз дирекциятын уонна партбюро көһө сылдьар Кыһыл вымпелын ылбыттара.

1966 сыллаахха Нам орто оскуолатын X «а» кылааһын үөрэнээччилэрэ «Оскуола-үлэ-үрдүк үөрэх» диэн девизтээх аан маҥнайгынан республикаҕа ыҥырыы таһааран элбэх ыччаты тыаҕа үлэлии тахсалларыгар угуйбуттара. Комсомол путевкатынан тахсыбыт оҕолор нэһилиэк араас үлэтигэр сыстан үлэлээбитинэн барбыттара. Ким ыанньыксытынан, ким хонуу үлэтигэр, ким тутуу үлэтигэр төһө күүстэрэ кыайарынан ылсан үлэҕэ бастакы буһууну-хатыыны барбыттара. Бу хамсааһыҥҥа бигэтик олук уурбуттара. Сыл аайы оскуоланы бүтэрбит выпусниктар эдэр эрчимнээх күүһүнэн күүстээх үлэҕэ кырдьаҕастары солбуйан үлэлээн барбыттара. Тыа сирэ, кырдьык, ити кэмнэргэ ыччат романтиката буолбута. Ыччат-комсомольскай фермаларыгар буһуу — хатыы оскуолатын барбыт оҕолор,  тыа сирин олоҕун хамсатар сүрүн төһүү күүс ыччат буоларын,  эттэринэн-хааннарынан билбиттэрэ.

Үөдэй отделениятыгар “Лена”, “Мохначевскай”, “Дуудаҥалаах”, “Эрчим” ыччат-комсомол фермалара, “Мичээр”, “Кэскил”, “Тумул” ыччат сүөһү көрөр фермалара, “Тоҥ-бас”, “Үөттээх”, “Комсомол” фермалара, “Илин кырдал”, “Мохсоҕоллоох”, “Маастар хотоно” диэн коллективтар тыа хаһаайыстыбатын бородууктатын оҥорон таһаарыыга үрдүк производственнай көрдөрүүлэри ситиспиттэрэ.

Ынах-сүөһү, сылгы көрдөрүүтэ улам үрдээн, оттооһун былаана туолан сопхуоска ыччат кэлиитэ үксээн, производство араас салааларыгар сылтан сыл үрдүк кирбиилэри ситиһэн сопхуоска, оройуоҥҥа, республикаҕа маяк үлэһиттэр элбээбиттэрэ.

Нам совхоз тэриллиэҕиттэн тутууга улахан суолта бэриллэр буолбута. 1961 с. оскуолаҕа саҥа мастарыскыай, 1962 с. почта отделенията, арыы тутар пуун, заправка, 1965 с. саҥа маҕаһыын тутуллан үлэҕэ киирэр, 1966 с. 4 квартиралаах дьиэ. Сыл аайы производственнай объектары таһынан тутааччылар нэһилиэк социальнай объектарын, угус ахсааннаах олорор дьиэлэри болдьохторун аһарбакка тутан үлэҕэ киллэрэр буолбуттара, ол курдук 1969 с. деткомбинат типовой дьиэтэ, 1970 с. сэрии кыттыылааҕа Алексей Михайлович Ядреев үбүлээһининэн амбулатория дьиэтэ тутуллубута. 1975 с. олохтоох библиотека киинэ, 1976 с. 4 квартиралаах учууталлар дьиэлэрэ, нэһилиэк субуотунньугунан начальнай оскуола, оскуолаҕа спортивнай саала, музей балаҕан, маслоцех саҥа дьиэтэ, ыскылаат, онтон 1980 с. 4 квартиралаах 5 дьиэ, 2 квартиралаах 2 дьиэ, сүөһү турар хотонноро, типовой маҕаһыын, сэбиэт хонтуората, гаражка үлэһиттэр сынньанар дьиэлэрэ тутуллан үлэҕэ киирбиттэрэ. Бу биллэн турар араас сылларга тутуу үлэтигэр бэйэлэрин сүдү кылааттарын киллэрсибит бастыҥ сопхуос үлэһиттэрин  өҥөлөрүнэн ыытыллыбыта.

Күргүөмнээх үлэни өрө тутан тыа хаһаайыстыбата сайдыытыгар сүҥкэн кылааттарын киллэрбит аҕа көлүөнэ дьоммут үтүө холобурдара көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн истин, ситим салҕанан, тыа сирин сайыннарар суолунан сылтан сыл хардыылаан иһиэххэ.

Муус устар 4 күнүгэр,  “Ийэҕэ Албан аат” түмэлигэр  «Нам» совхоз тэриллибитэ 65 сылыгар аналлаах “Күүрээннээх үлэ үөһүгэр” диэн төгүрүк остуол буолан ааста. Бу бэлиэ күҥҥэ араас кэмнэргэ үтүө суобастаахтык үлэлээбит, олохторун үлэҕэ анаабыт убаастабыллаах ветераннарбыт, “Оскуола – производство – үрдүк үөрэх”  бачыымынан үлэлээбит ыччаттар  кыттыыны ыллылар, ол кэмнэри ахтан –санаан аастылар.