Едейская сельская библиотека - филиал №1

Саха судаарыстыбаннаһын төрүттэспит биллиилээх судаарыстыбанай диэйэтэл, саха суругунан уус-уран литэрэтиирэтин төрүттээччи, сахалартан бастакы учуонай — лингвист Платон Алексеевич Ойуунускай.

Кини Боотурускай улууһугар III  Дьохсоҕон нэһилиэгэр 1893 с. сэтинньи 11 күнүгэр быстар дьаданы ыалга төрөөбүтэ. Аҕата Хоочугур Өлөксөйү  Нээстэр Слепцов кулуба бэйэтин араспаанньатын тэнитээри Слепцов дэтэр. Ийэтэ Евдокия Ивановна олоҥхоһуттарынан биллэр Дьүлэй нэһилиэгиттэн төрүттээҕэ.

Платон оҕо эрдэҕиттэн элбэхтэ Дьүлэйгэ сылдьан аатырбыт олоҥхоһуттар Винокуров-Табаахырап, Куохайаан, Кылачыыһап олоҥхолорун сэргээн истэрэ. Оҕо сааһыттан норуот баай тылын –өһүн  этигэр — хааныгар иҥэриммит Былатыан уол, кэлин уөрэхтэнэн, суруйааччы буолуон буолбут эбит.

Платон 14 саастааҕар Наммара төрдө диэн сиргэ начальнай оскуола аһыллыбыта, онно үөрэнэ киирэр. Үөрэнэ сылдьан аһа-танаһа кырыымчык буолан, ыаллары кэрийэ сылдьан былыргы сэһэннэри, остуоруйалары кэпсээн айаҕын булунар эбит. Итинник сылдьан Чөркөөх 2 кылаастаах (6 сыллаах) оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитэ.

1906 с. атырдьах ыйын 27 күнүгэр нэһилиэк уопсай мунньаҕар Чөркөөххө училищены аһар туһунан бириигэбэр тахсыбыт. Учууталынан М.М. Сивцев – Маппыайаб диэн Дьокуускайдааҕы реальнай училищены бутэрбит  Чөркөөх киһитэ үлэлээбит. Онтон 1909 с. 2 кылаастаах училище, 10 миэстэлээх пансион аһыллыбыт.

1910 с. Якутскай куорат үрдүк начальнай училищетын 3 кылааһыгар киирбитэ. Манна кини Н.Д. Неустроевтыын, Максим Кирович Аммосовтыын үөрэммитэ. 1914с. Якутскайга учуутал семинарията аһыллан, онно үөрэнэ киирэр. Манна үөрэнэ сылдьан Емельян Ярославскай куруһуогар дьарыктанар.

1917 с. Томскай куоракка учуутал институтугар историко – филологическай  факультетка үөрэммитэ. Саха норуотуттан тахсыбыт революционердары кытары, М. К. Аммосов, И. Н. Барахов, С. В. Васильев, С. М. Аржаков уо. д. а. партия салалтатынан П.А. Ойуунускай олус көхтөөхтүк, таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ.

1918 сыллаахха кулун тутар ыйыгар Томскайдааҕы РКП (б) тэрилтэлэригэр чилиэнинэн ылыллар. Томскайга кини кыһыл гвардия кэккэтигэр баара. Инструктарынан үлэлии сылдьан сэбиэттэр быыбардарын ыыппыта, кыһыл этэрээттэри тэрийсибитэ. Күһүн 1918 сыллаахха Дьокуускайы быстах кэмҥэ үрүҥнэр ыланнар Ойуунускайы тутан Саха сирин тас өттүгэр сыылкаҕа ыыталлар. Ыам ыйыгар 1918 сыллаахха «Дьокуускайдааҕы уобалас сэбиэтэ» Сэбиэттэргэ бэринэриттэн аккаастанарын туһунан истээт ЦИК Сибиирдээҕи сэбиэтин бэрэстэбиитэлин быһыытынан уонна Саха сиригэр Сэбиэскэй былааһы олохтуур соруктаах кини дойдутугар айаннаабыта.

1920 с. Дьокуускайга төннөн кэлэн, Саха сиригэр Сэбиэскэй былааһы туругурдууну баһылаан-көһүлээн ыыппыта.

1921-1922 с.с. –Саха күбүөрүнэтин ревкомун председателэ. 1922-1927сс. – Саха ААСР народнай комиссардарын советын, Киин ситэриилээх комитетын председателэ.

Маннык кэрдиис кэмҥэ саха литературатын иилиир-саҕалыыр дьон баар буоларын история ирдиир. Ол сиэринэн П.А. Ойуунускай бэйэтин кэмигэр саха литературатын төрүттээччилэрин кытары бииргэ алтыһан үлэлээбит-хамнаабыт дьонун Өксөкүлээх Өлөксөй, Алампа, Николай Неустроев суолларын торумунан айаннаабыта. Бэйэтин айар ньыматынан, тылынан-өһүнэн саха сэбиэскэй литературатын төрүттээбитэ. Интернационал» (1917), «Син биир буолбаат?!!» (1919),«Көҥүл ырыата» (1922), «Доҕорбор Сүөкүччэҕэ» (1922), «Былааһы – сэбиэккэ!» (1926), «Туруҥ, туруҥ, туойуҥ!» (1930), «Артыаллар, уруйдааҥ!» (1931), «Очуос таас уоттара» (1936), «Кэрэ киэҥ дойдубар» (1937), «Бырастыы», «Ийэм Дьэбдьэкиэй уҥуоҕар», «Бу уоттаах бакаалы» (1936) уо. д. а. айымньылара дьоҥҥо-сэргэҕэ киэҥник биллибитэ.  П.А. Ойуунускай саамай – саамай сөҕүмэр сүдү үлэтинэн Саха олоҥхотун хомуйан, түмэн, сүүмэрдээн суруйуута буолар. Кини үгүс сыратын биэрбит дьоһуннаах айымньылара — «Дьулуруйар Ньургун Боотур «, “Кыһыл Ойуун», “ Улуу Кудаҥса» уонна киһи дууһатын таарыйар истин иэйиилээх лириката саха баарын тухары умнуллубата буолуо.

1929-131сс. Саха сиринээҕи кинигэ кыһатын председателя  уонна сүрүн редактора, 1935-1938сс. тыл уонна культура научнай институтун директора, Сэбиэскэй суруйааччылар Саха сиринээҕи союһун правлениятын председателя. 1938 сыллаахха сымыйанан буруйдааһыҥҥа балыллан хаайыллыбыта. Алтынньы ый 31 күнүгэр 1939 сыллаахха өлбүтэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин олохтоохторо Улуу Ойуунускай нэһилиэстибэтинэн киэн туттабыт уонна кини туһунан ытык өйдөбүлү  харыстаан  илдьэ сылдьабыт.